جوان آنلاین: رویکرد تعاملات ایران با همسایگان در زمان تحویل دولت در سال ۱۴۰۰ به قدری فاجعه‌بار بود که عراق تمایلی به تمدید قرارداد گازی با ایران نداشت، تمامی روابط با ترکمنستان قطع و خط لوله صلح نیز به طور کامل ساختش متوقف شده بود، ولی دولت سیزدهم به طور مشخص از روز سر کار آمدن با دستور ویژه به وزارت نفت جهت احیای روابط با همسایگان به تقویت روابط با همسایگان در حوزه انرژی پرداخت که رویکرد راهبردی دولت سیزدهم بوده است. این رویکرد منجر به تحولی اساسی در روابط گازی و تعاملات انرژی ایران و همسایگانش شده است. از سرگیری روابط گازی ایران و ترکمنستان، تمدید قرارداد گازی با عراق به مدت پنج سال، امضای قرارداد سوآپ گاز با ترکمنستان، واردات و سوآپ گاز روسیه از خاک ایران برای اولین بار و تکمیل خط لوله صلح در ایران، نشان دهنده به کارگیری دقیق این رویکرد در روابط گازی با همسایگان در زمان تحویل وضعیت به دولت چهاردهم است.
ایران با داشتن دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی جهان، تلاش کرده است منابع گازی خود را بهینه کند و به بازیگری مهم در بازار انرژی منطقه تبدیل شود. یکی از رویکرد‌های راهبردی در حوزه انرژی، تقویت روابط با همسایگان در زمینه توسعه تعاملات گازی بوده است. این رویکرد به ویژه در دولت سیزدهم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است، زیرا منجر به تحولی اساسی در روابط گازی و تعاملات انرژی ایران و همسایگانش شده است.
آغاز یک عصر جدید در روابط گازی
ابتدای دولت سیزدهم قرارداد گاز ایران با عراق رو به اتمام بود و به دلیل عدم اجرای کامل تعهدات، قصد تمدید قرارداد وجود نداشت. علاوه بر این، روابط ایران با ترکمنستان نامشخص بود و ساخت خط لوله صلح که گاز ایران را به پاکستان می‌رساند، متوقف شده بود. این وضعیت نه تنها یک چالش برای بخش انرژی ایران بلکه تهدیدی برای رشد اقتصادی و نفوذ منطقه‌ای آن بود. با این حال دولت سیزدهم برای رفع این چالش اقدام سریعی انجام داد. در کمتر از چند ماه، وزارت نفت دولت سیزدهم بدهی ایران را از محل فروش گاز با عراق تسویه کرد که زمینه را برای از سرگیری روابط گاز ایران و عراق در قالب سوآپ گاز از ترکمنستان فراهم نمود. برای ایران این اقدام آغاز دوره جدیدی در روابط گازی‌اش با همسایگان بود.
تقویت روابط گازی ایران با عراق و ترکمنستان
قرارداد سوآپ گاز با ترکمنستان نه تنها به ایران اجازه داد تا روابط گازی خود را با عراق از سر بگیرد، بلکه فرصت‌های جدیدی را برای همکاری با ترکمنستان ایجاد کرد. امضای قرارداد و اجرای قرارداد سوآپ گاز، ایران را قادر ساخت تا گاز ترکمنستان را برای تأمین گاز منطقه شمال کشور وارد کند. این اقدام نه تنها نیاز‌های انرژی داخلی ایران را برطرف کرد، بلکه جایگاه این کشور را در بازار انرژی منطقه تقویت کرد. علاوه بر این، تمدید قرارداد ایران با عراق به مدت پنج سال در فروردین ۱۴۰۳ و تکمیل خط لوله صلح در ایران، نقطه عطف مهمی در تلاش کشور برای تبدیل شدن به یک بازیگر اصلی در بازار انرژی منطقه بود. این دستاورد‌ها نشان دهنده تعهد دولت سیزدهم به تحکیم روابط با همسایگان در حوزه انرژی و به حداکثر رساندن منافع حاصل از تعاملات گازی است.
فصل جدید در روابط انرژی ایران؛ واردات و سوآپ گاز روسیه
دولت سیزدهم علاوه بر تحکیم روابط با عراق و ترکمنستان، برای بهبود روابط انرژی ایران با روسیه نیز گام برداشت. روابط ایران و روسیه برای اولین بار در زمینه تعاملات گازی تقویت شد که امکان واردات و سوآپ گاز روسیه از خاک ایران را فراهم کرد. این اقدام فصل جدیدی را در روابط انرژی ایران رقم زد و فرصت‌های جدیدی را برای همکاری با روسیه در حوزه انرژی ایجاد کرد. تقویت روابط با همسایگان در حوزه انرژی فواید متعددی برای ایران دارد؛ اولاً، ایران را قادر می‌سازد تا منابع گازی خود را بهینه و تقاضای داخلی خود را برآورده کند. ایران با توسعه تعاملات گازی با کشور‌های همسایه می‌تواند به معنای واقعی کلمه گاز را به منطقه شمال کشور منتقل کند و نیاز‌های انرژی کشور را برطرف و جایگاه خود را در بازار انرژی منطقه تقویت کند. ثانیاً، تقویت روابط با همسایگان در زمینه انرژی می‌تواند به ایران کمک کند تا به یک بازیگر قابل توجه در بازار انرژی منطقه تبدیل شود. ایران با توسعه تعاملات گازی با کشور‌های همسایه می‌تواند نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد، رشد اقتصادی را تقویت کند و موقعیت سیاسی خود را بهبود بخشد. ثالثاً، تقویت روابط با همسایگان در زمینه انرژی نیز می‌تواند به ایران در خنثی‌سازی تأثیر تحریم‌ها کمک کند. ایران با توسعه تعاملات گازی با کشور‌های همسایه می‌تواند اتکای خود به بازار جهانی را کاهش دهد و تأثیر تحریم‌ها را بر اقتصاد خود به حداقل برساند.
با استفاده از این رویکرد، ایران با تقویت روابط با همسایگان در زمینه انرژی می‌تواند منابع گازی خود را بهینه کند، نیاز داخلی خود را برآورده کند، به بازیگر مهمی در بازار انرژی منطقه تبدیل شود و تأثیر تحریم‌ها را خنثی کند. موفقیت دولت سیزدهم در این زمینه زمینه‌ساز آینده روشن‌تری برای بخش انرژی ایران و نفوذ منطقه‌ای آن شده است.
رویکرد راهبردی ایران در زمینه تجارت گازی با همسایگان و توسعه روابط گازی منطقه‌ای و دیپلماسی فعال منطقه‌ای مورد توجه کنشگران است و «جوان» در این زمینه با علیرضا ورناصری عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی و علیرضا عباسی عضو فراکسیون دانش بنیان مجلس یازدهم و منتخب مجلس دوازدهم در باره تقویت تعاملات گازی با همسایگان به گفتگو نشسته است.
دیپلماسی فعال گازی دولت سیزدهم زمینه‌ساز رشد تعاملات گازی
علیرضا ورناصری، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی درباره دیپلماسی انرژی، دولت سیزدهم به «جوان» می‌گوید: «در زمینه دیپلماسی انرژی، دولت سیزدهم تلاش‌های خوبی مخصوصاً در حوزه رسیدگی به قرارداد‌های گازی با کشور‌های همسایه داشت. در حوزه صدور فناوری در حوزه نفت مخصوصاً ساخت پالایشگاه در کشور‌های دیگر و همچنین موضوع فروش نفت تلاش‌های خوبی در دولت سیزدهم صورت گرفته است.»
وی در ادامه با اشاره به دیپلماسی فعال گازی ایران در زمینه توسعه تعاملات گازی و برقی می‌افزاید: «دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم به نسبت دولت دوازدهم موفق بوده است. در این دیپلماسی انرژی باید به این مسئله توجه کنیم که چیزی حدود ۱۵ تا ۱۶ کشور همسایه ما هستند که هر کدام به برق، گاز، نفت و سایر انرژی‌های موجود در کشور ما نیازمند هستند. ما می‌توانیم با توسعه بیشتر دیپلماسی انرژی از ظرفیت کشور‌های همسایه برای تبادل نفت استفاده کنیم. دسترسی ایران به آب‌های آزاد دنیا نیز مزیت دیگری است که می‌توان از آن برای توسعه دیپلماسی انرژی استفاده کرد.»
ورناصری تصریح می‌کند: «ایران می‌تواند به هاب انرژی منطقه نیز تبدیل شود، البته باید در سیاستگذاری‌ها مقداری اصلاحات در برنامه‌های وزارتین نیرو و نفت انجام شود. در این راستا اگر شورای عالی انرژی کشور به معنای واقعی فعال شود و موانع و مشکلات و راهکار‌ها را بررسی کند ما خواهیم توانست از وضعیت تحریمی فعلی با استفاده از دیپلماسی فعال انرژی رهایی پیدا کنیم. با استفاده از ظرفیت‌های انرژی که ایران دارد، می‌توان با توسعه روابط کشور را از تولیدات سایر کشور‌ها بی‌نیاز کرد.»
عضو کمیسیون انرژی مجلس تأکید می‌کند: «از این رو به نظر می‌رسد دیپلماسی دولت سیزدهم در حوزه انرژی موفق بوده است، ولی هنوز هم تا رسیدن به نتیجه ایده‌آل راه برای پیمودن داریم.»
عضویت ایران در معاهدات منطقه‌ای نتیجه روابط گسترده گازی در دولت سیزدهم
علیرضا عباسی، عضو فراکسیون دانش بنیان مجلس یازدهم و منتخب مجلس درباره تأثیر توجه به دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم به «جوان» می‌گوید: «در دولت سیزدهم تلاش بسیاری شد تا محصولات تولیدی این شرکت‌ها را در حوزه استخراج و فرآوری نفت استفاده کنند که نباید در دولت‌های بعدی مورد بی‌مهری قرار گیرد. می‌توانیم از این اقدامات و زیرساخت‌های فراهم شده برای شرکت‌های دانش بنیان در حوزه نفت و انرژی استفاده کنیم و به سمت این برویم که تحریم‌هایی که دشمن علیه ما برنامه‌ریزی کرده را دور بزنیم تا دشمن دیگر امیدی به این اقدامات نداشته باشد.»
وی می‌افزاید: «کار‌هایی که در دولت سیزدهم انجام شد باعث شد فروش گاز و نفت که در دولت قبل که برجام را امضا کرده بود و برجام را اجرایی هم کرده بود، به میزان خیلی زیادی کاهش پیدا کند.»
عباسی تصریح می‌کند: «اما در این دولت با اینکه دولتی بود که منتقدان معتقد بودند زبان دنیا را بلد نیست و اهل مذاکره نیست، رئیس‌جمهور فقید نشان داد می‌توان با تعامل و مذاکره دیپلماسی انرژی را با کشور‌های همسایه توسعه داد و با وجود تمام این تفکرات فروش نفت در دولت رئیسی افزایش یافته بود. مهم‌ترین دستاورد دولت سیزدهم در حوزه توسعه، تعاملات گازی منطقه‌ای بود که به طور ویژه توانستیم علاوه بر از سرگیری روابط با کشور‌های مختلف، مسیر تبدیل شدن به هاب گازی را نیز با برقراری این تعاملات گسترده خارجی در حوزه گاز با کشور‌های همسایه خود یعنی ترکمنستان، روسیه، عراق، ترکیه، پاکستان و هند طی کنیم و به این ترتیب تعاملات منطقه‌ای به حداکثرترین حالت خود برسد.»
عباسی تأکید می‌کند: «اگر دشمن به این نتیجه برسد که با وجود تحریم‌ها برای خنثی کردن آنها، زمینه کار را عوض می‌کنیم مطمئناً خودش کم‌کم تحریم‌ها را برمی‌دارد. این دولت با اعتقاد بر ظرفیت داخل و توان مردمی، دیپلماسی انرژی را تقویت کرد. بعد از این هم باید دولتی روی کار بیاید که این مسیر را استمرار دهد تا این مسیر قطع نشود، زیرا برخی جریان‌ها در کشور ما هستند که تمام نگاه‌شان به بیرون است و هیج نگاهی به ظرفیت‌های داخلی ندارند. رئیس‌جمهور فقید با اتکا بر توان داخلی دیپلماسی خارجی نفتی را توسعه داد و راه را هموار کرد. امیدواریم نتایج آن را در آینده ببینیم.»
وی خاطرنشان می‌کند: «در واقع دولت سیزدهم اقدام به طراحی مجدد تجارت انرژی با اتکا به شرکت‌های دانش بنیان کرده، اما این بازطراحی در مرحله اولیه است و نیازمند این هستیم که استمرار داشته باشد تا این اتفاقات همیشه در کشور وجود داشته باشد و مسیر تولیدات صنعت نفت و گاز با ارزش افزوده بالاتر و بازدارندگی بیشتر برای کشور عملیاتی شود.»
این نماینده مجلس می‌گوید: «از سوی دیگر مذاکرات مختلف فراسرزمینی با بعضی کشور‌های دوست و هم‌پیمان هم در دولت سیزدهم انجام شد. ایران به برخی از معاهدات منطقه‌ای مثل بریکس، شانگ‌های و اوراسیا نیز ورود کرد که نشان دهنده بالا بودن سطح دیپلماسی انرژی در دولت سیزدهم است. علاوه بر این مسئله بحرانی بین ایران و ترکمنستان و بدهی ۶/۱ میلیون دلاری خیلی تشدید شده بود. این بدهی بالا و عجیب و غریب به ترکمنستان پرداخت و قرارداد سوآپ گازی بین ایران و ترکمنستان منعقد شد.»
